Lựa chọn ngựa phù hợp với Equine Challenge Assessment Tool (ECAT)

Việc chọn một chú ngựa đồng hành không chỉ đơn giản là nhìn vào ngoại hình, vóc dáng hay tiềm năng thể thao. Dù bạn nhận nuôi từ trại cứu hộ hay mua từ nhà nhân giống uy tín, điều quan trọng là phải hiểu rõ đặc điểm tính cách và hành vi để đảm bảo sự an toàn và niềm vui trong hành trình cưỡi ngựa.

Công cụ Equine Challenge Assessment Tool (ECAT) được thiết kế nhằm đánh giá mức độ “thách thức” của ngựa, từ đó giúp xác định mức độ phù hợp với người cưỡi. Dưới đây là sáu tiêu chí quan trọng được sử dụng trong quá trình đánh giá.

1. Mức độ nhạy cảm

Nhạy cảm là yếu tố cực kỳ quan trọng khi chọn ngựa. Tính nhạy cảm vừa mang tính di truyền, vừa do trải nghiệm. Trải nghiệm có thể làm tăng hoặc giảm sự nhạy cảm tùy cách huấn luyện (nhạy hóa hoặc giải mẫn cảm với các kích thích). Tuy nhiên, một chú ngựa “cực kỳ nhạy cảm” (Highly Sensitive Horse – HSH) về mặt di truyền sẽ luôn như vậy.

Ngựa HSH thường có ngưỡng chịu đau thấp – không phải vì yếu đuối mà vì chúng cảm nhận nỗi đau mạnh mẽ hơn. Bên cạnh nhạy cảm thể chất, HSH còn có nhạy cảm tinh thần – cảm xúc cao, luôn cảnh giác, dễ bị kích thích quá mức.

Ngựa HSH còn rất trực giác, cảm nhận rõ nỗi sợ hoặc căng thẳng từ người cưỡi. Chúng không thích sự thay đổi, dù nhỏ như luyện tập ở địa điểm mới.

👉 Với người mới cưỡi, ngay cả ngựa chỉ nhạy cảm thể chất đã khó kiểm soát, còn ngựa HSH sẽ là thử thách lớn cho tất cả mọi người.

2. Khí chất (Temperament)

Khí chất là yếu tố then chốt. Ngựa thường được chia thành:

• Ngựa “nóng” (hot) như Ả Rập, Thoroughbred → năng lượng cao, phản ứng nhanh.

• Ngựa “lạnh” (cold) như ngựa kéo → điềm đạm, phản ứng chậm.

• Ngựa “ấm” (warmblood) → kết hợp sự dẻo dai của ngựa nóng với tính trầm ổn của ngựa lạnh.

Ví dụ: Ngựa nóng có tính sợ hãi mạnh dễ bỏ chạy hoặc dựng đứng khi căng thẳng. Ngựa lạnh cũng có thể phản ứng nhưng thường dừng lại nhanh vì tốn nhiều sức.

👉 Ngựa nóng thường khó kiểm soát hơn, đặc biệt khi kết hợp với những đặc tính “thách thức” khác.

3. Mức độ sợ hãi

Sợ hãi cũng vừa mang tính di truyền vừa do trải nghiệm. Ngựa từng bị xử lý sai hoặc tổn thương tâm lý sẽ trở nên nhút nhát.

Ngựa nhút nhát cần huấn luyện cẩn trọng để tăng sự tự tin. Tuy nhiên, mỗi khi gặp tình huống mới, bản tính sợ hãi vẫn sẽ trỗi dậy.

👉 Ngựa nhút nhát nên được xem là “khó kiểm soát” hơn.

4. Kinh nghiệm & huấn luyện trước đó

Ngựa đã được huấn luyện thành công trong bộ môn mà bạn hướng tới sẽ dễ điều khiển hơn. Ví dụ: ngựa đua hoặc ngựa chạy thùng (barrel racer) thường quen tốc độ cao, khi chuyển sang bộ môn nhẹ nhàng hơn (hunter, dressage) sẽ cần nhiều kỹ năng và thời gian.

Nếu không rõ quá khứ (ví dụ ngựa đấu giá), hãy mặc định rằng con ngựa đó khó huấn luyện. Ngựa từng bị lạm dụng hoặc sang chấn tâm lý càng đòi hỏi sự kiên nhẫn đặc biệt.

👉 Việc huấn luyện lại loại ngựa này rất thách thức.

5. Tính thống trị (Dominance)

Ngựa có cấp bậc trong bầy. Ngựa “alpha” thường áp đặt, dễ muốn kiểm soát người cưỡi.

Nếu vừa thống trị, vừa quá nhạy cảm (HSH), ngựa sẽ càng hay chống đối, cố giành quyền kiểm soát.

👉 Ngựa thống trị thường khó cưỡi hơn ngựa ngoan ngoãn.

6. Giới tính

• Ngựa đực (stallion): thường hưng phấn, dễ phân tâm bởi ngựa cái.

• Ngựa cái (mare): chịu ảnh hưởng bởi chu kỳ hormone, đôi khi thất thường.

• Ngựa thiến (gelding): ổn định và dễ điều khiển nhất.

👉 Ngựa đực và ngựa cái thường “khó nhằn” hơn ngựa thiến.

Kết luận

Việc chọn ngựa là sự kết hợp giữa khoa học đánh giá và trải nghiệm thực tế. Sáu tiêu chí trên mang tính định hướng, giúp bạn nhận diện sớm những yếu tố tiềm ẩn rủi ro.

• Một yếu tố bất lợi có thể đủ để loại bỏ lựa chọn.

• Nhưng khi cân nhắc tổng thể, việc hiểu rõ và kết hợp các tiêu chí sẽ giúp bạn chọn được một chú ngựa an toàn, phù hợp và đáng tin cậy.

👉 Để chắc chắn, hãy tham khảo thêm ý kiến của chuyên gia cưỡi ngựa và bác sĩ thú y trước khi đưa ra quyết định cuối cùng.